تاريخچه فرش دستباف ایرانی
طبق روايات شاهنامة فردوسي، آغاز فرشبافي، رشتن و بافتن به زمان تهمورث يعني زمان پيشداديان باز ميگردد. در تاريخ طبري از فرشهايي كه با مو و پشم حيوانات در اين دوره بافته شده سخن رفته است.
قديميترين نشانه از هنر قاليبافي به عصر مفرغ باز ميگردد اين نشانه يك كارد قاليبافي است كه از گورهاي عهد مفرغ تركمنستان و شمال ايران يافت شده است. در شهر سوخته (دشت سيستان ـ جنوب شرقي ايران) نيز فرشهاي حصيري و پارچه و ابزارهاي بافندگي به دست آمده كه متعلق به 2800-2500 پيش از ميلاد است. در دورة هخامنشيان، به نقل از گزنفون، شهر كهن سارديس به قاليهاي گرهباف خود فخر ميكرده كه به نقشهاي حاشيه و هيكلهاي مردان و شيردالهاي افسانهاي آراسته بوده است.
كهنترين قاليها به ترتيب: قالي كشف شده در نقش برجستة كاخ نينوا، فرش پازيريك از پنجمين گور اقوام سكايي، تكه فرش قومس (دوران ساسانيان)، فرش آناتولي (13-14م).
از دورة اشكانيان تنها ميتوان به فرش مقبرة لوـكان چين اشاره كرد كه به عقيدة پژوهشگران پشم آن از قفقاز (كه در ان زمان متعلق به ايران بود) است. از دورة ساسانيان نيز تكه فرش قومس و فرش تاريخي و جواهرنشان بهارستان كه در تالار بار عام كاخ تيسفون گسترده بوده و پس از حملة اعراب به عنوان غنيمت تقسيم شده است.
در قرون اولية هجري پس از نفوذ اسلام طرح فرشها، به سبب منع شبيهسازي و زينت، تغيير كرد امّا در زمان خلفاي عباسي كه تجملگرايي و قصرهاي پر زرق و برق رواج يافت بافت اينگونه فرشها نيز رونق گرفت. از دورة سلجوقي نيز تكه فرشي با نقوش هندسي در موزة اوقاف استانبول نگهداري ميشود.
سفرنامه ابن بطوطه از دورة ايلخانان به فرشهاي عظيم و گرانبهاي كاخ غازانخان و فرشهاي حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دورة تيموريان از كارگاههاي بزرگ قاليبافي سبزوار سخن رفته و استفاده از مينياتور در نقشة فرشها توسط نگارگران چيرهدست.
صفويان
شاه اسماعيل: توسعة كارگاههاي قاليبافي در تبريز.
شاه تهماسب: قالي ايران در زيبايي و ظرافت بافت به حد كمال ميرسد. قالي معروف و تاريخي اردبيل در اين زمان بافته شده است.
شاه عباس: در اصفهان و چند شهر ديگر كارگاه قاليبافي داير كرد و دستور داد كه هر كانون، فرش را به شيوة خود ببافد تا اصالت هنري آن حفظ شود. در زمان صفويان براي اولين بار قاليبافي از ايلها و طايفههاي كوچنده و روستاها و آباديهاي كوچك به شهرها آمد. فرشهاي نفيس اين دوران به بيش از سه هزار تخته تخمين زده شده است.
در زمان افشاريان بخاطر جنگهاي پيدرپي توليد فرشهاي زينتي كاهش يافت. از زمان كريم خان زند دو تخته فرش باقي مانده كه يكي تاريخدار و به سفارش حاكم وقت كرمان و ديگري احتمالاً در شيراز بافته شده است.
در زمان قاجار اروپا و آمريكا تقاضا براي خريد فرش ايران را افزايش ميدهند. شركتهاي چند مليتي فرش در ظاهر براي تشويق به صادرات و در واقع براي سودجويي كشورهاي استعمارطلب تأسيس ميشود.
دو كتاب در زمينة فرش به رشتة تحرير در ميآيد: كتاب تجارت قالي رنگين به رنگهاي جوهري و كتاب يادگار حسن از آثار دين.
در دوران پهلوي به كارگاهها نظم بخشيده شد و بهداشت مورد اهميت قرار گرفت. دستگاه فرش ماشيني نيز وارد ايران شد. پس از انحلال مؤسسة قالي ايران شركت سهامي فرش ايران تأسيس شد و مركز صنايع دستي، انجمن دوستداران فرش ايران و موزة فرش داير گرديد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي بر پاية مصوبة سال 1382 شوراي عالي اداري «مركز ملي فرش ايران» براي ساماندهي و يكپارچگي وضعيت كمي و كيفي توليد و عرضة فرش دستباف بنيان نهاده شد. هدف اين مركز، معرفي جايگاه ارزشمند فرش دستباف ايران، حمايت از بافندگان و دستاندركاران فرش و توسعة صادرات اين محصول با ارزش است.