فرش ایرانی | مقالات جامع فرش مدرن و کلاسیک

طبق روايات شاهنامة فردوسي، آغاز فرش­بافي، رشتن و بافتن به زمان تهمورث يعني زمان پيشداديان باز مي­گردد. در تاريخ طبري از فرش­هايي كه با مو و پشم حيوانات در اين دوره بافته شده سخن رفته است.

قديمي­ترين نشانه از هنر قاليبافي به عصر مفرغ باز مي­گردد اين نشانه يك كارد قاليبافي است كه از گورهاي عهد مفرغ تركمنستان و شمال ايران يافت شده است. در شهر سوخته (دشت سيستان ـ جنوب شرقي ايران) نيز فرش­هاي حصيري و پارچه و ابزارهاي بافندگي به دست آمده كه متعلق به 2800-2500 پيش از ميلاد است. در دورة هخامنشيان، به نقل از گزنفون، شهر كهن سارديس به قالي­هاي گره­باف خود فخر مي­كرده كه به نقش­هاي حاشيه و هيكل­هاي مردان و شيردال­هاي افسانه­اي آراسته بوده است.

كهن­ترين قالي­ها به ترتيب: قالي كشف شده در نقش برجستة كاخ نينوا، فرش پازيريك از پنجمين گور اقوام سكايي، تكه فرش قومس (دوران ساسانيان)، فرش آناتولي (13-14م).

از دورة اشكانيان تنها مي­توان به فرش مقبرة لوـكان چين اشاره كرد كه به عقيدة پژوهشگران پشم آن از قفقاز (كه در ان زمان متعلق به ايران بود) است. از دورة ساسانيان نيز تكه فرش قومس و فرش تاريخي و جواهرنشان بهارستان كه در تالار بار عام كاخ تيسفون گسترده بوده و پس از حملة اعراب به عنوان غنيمت تقسيم شده است.

در قرون اولية هجري پس از نفوذ اسلام طرح فرش­ها، به سبب منع شبيه­سازي و زينت، تغيير كرد امّا در زمان خلفاي عباسي كه تجمل­گرايي و قصرهاي پر زرق و برق رواج يافت بافت اين­گونه فرش­ها نيز رونق گرفت. از دورة سلجوقي نيز تكه فرشي با نقوش هندسي در موزة اوقاف استانبول نگهداري مي­شود.

سفرنامه ابن بطوطه از دورة ايلخانان به فرش­هاي عظيم و گرانبهاي كاخ غازان­خان و فرش­هاي حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دورة تيموريان از كارگاه­هاي بزرگ قالي­بافي سبزوار سخن رفته و استفاده از مينياتور در نقشة فرش­ها توسط نگارگران چيره­دست.

صفويان

شاه اسماعيل: توسعة كارگاه­هاي قالي­بافي در تبريز.

شاه تهماسب: قالي ايران در زيبايي و ظرافت بافت به حد كمال مي­رسد. قالي معروف و تاريخي اردبيل در اين زمان بافته شده است.

شاه عباس: در اصفهان و چند شهر ديگر كارگاه قاليبافي داير كرد و دستور داد كه هر كانون، فرش را به شيوة خود ببافد تا اصالت هنري آن حفظ شود. در زمان صفويان  براي اولين بار قاليبافي از ايل­ها و طايفه­هاي كوچنده و روستاها و آباديهاي كوچك به شهرها آمد. فرش­هاي نفيس اين دوران به بيش از سه هزار تخته تخمين زده شده است.

در زمان افشاريان بخاطر جنگ­هاي پي­درپي توليد فرش­هاي زينتي كاهش يافت. از زمان كريم خان زند دو تخته فرش باقي مانده كه يكي تاريخ­دار و به سفارش حاكم وقت كرمان و ديگري احتمالاً در شيراز بافته شده است.

در زمان قاجار اروپا و آمريكا تقاضا براي خريد فرش ايران را افزايش مي­دهند. شركت­هاي چند مليتي فرش در ظاهر براي تشويق به صادرات و در واقع براي سودجويي كشورهاي استعمارطلب تأسيس مي­شود.

دو كتاب در زمينة فرش به رشتة تحرير در مي­آيد: كتاب تجارت قالي رنگين به رنگ­هاي جوهري و كتاب يادگار حسن از آثار دين.

در دوران پهلوي به كارگاهها نظم بخشيده شد و بهداشت مورد اهميت قرار گرفت. دستگاه فرش ماشيني نيز وارد ايران شد. پس از انحلال مؤسسة قالي ايران شركت سهامي فرش ايران تأسيس شد و مركز صنايع دستي، انجمن دوستداران فرش ايران و موزة فرش داير گرديد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي بر پاية مصوبة سال 1382 شوراي عالي اداري «مركز ملي فرش ايران» براي سامان­دهي و يكپارچگي وضعيت كمي و كيفي توليد و عرضة فرش دستباف بنيان نهاده شد. هدف اين مركز، معرفي جايگاه ارزشمند فرش دستباف ايران، حمايت از بافندگان و دست­اندركاران فرش و توسعة صادرات اين محصول با ارزش است.